Akıllı Sözleşme Nedir ve Nasıl Çalışır?
İçindekiler
Akıllı Sözleşmelerin Tanımı
Türkçeye akıllı sözleşme olarak geçen “Smart contract” terimi ilk kez bilgisayar bilimcisi ve kriptograf Nick Szabo tarafından 1990’lı yıllarda tanıtıldı. Yayınladığı makalede, Szabo akıllı sözleşmeleri “tarafların bu sözleşmelerde yer alan protokollerle belirtilen bir dizi vaat içeren, dijital biçimde belirlenmiş sözleşmeler” olarak tanımladı.
Akıllı sözleşme, blok zincirleri ve kripto para alanının temel yapı taşlarıdır. Blok zinciri teknolojisi popülerlik kazandıkça, özellikle akıllı sözleşmelerin desteklendiği en popüler blok zincirlerinden biri olan Ethereum’un ortaya çıkmasıyla akıllı sözleşmeler gelişmeye başlamıştır.
Ana Noktalar:
- Akıllı sözleşme, blok zincirinde çalışan otomatik olarak yürütülen bir bilgisayar programıdır. Bir işlem için akıllı sözleşmenin kuralları karşılandığında, dijital sözleşme bu işlemi gerçekleştirir.
- Akıllı sözleşmelerin potansiyel avantajları arasında otomasyon, şeffaflık ve güvenlik bulunmaktadır.
- Akıllı sözleşmelerin riskleri, zayıf düzenleme ve potansiyel güvenlik açıklarını içerebilir.
- Finans, tedarik zinciri ve diğer birçok alanda akıllı sözleşmelerin uygulama alanı mevcuttur.
Akıllı Sözleşme Çalışma Şekli
Blok zinciri alanında, akıllı sözleşme bir blok zincirinde çalışan otomatik olarak yürütülen bir bilgisayar programıdır. Bu tür bir sözleşme, belirtilen kod şartlarına göre olayları ve eylemleri otomatik olarak gerçekleştirmeyi ve kontrol etmeyi amaçlar. Bu kod, mantığı “eğer/ne zaman x gerçekleşirse, o zaman y’yi yürüt” şeklinde takip eden bir dizi kural ve veriyi içerir. Bu, bir işletmenin bazı iş kurallarını uygulayan normal bir uygulamaya benzerdir, ancak bir blok zincirini yürütme ortamı olarak kullanır. Bir benzetme olarak kullanabileceğimiz şey, doğru girişlerle belirli bir çıktının garanti edilmesidir, tıpkı bir otomat gibi çalışır.
Basit bir şekilde, akıllı sözleşmeleri blok zincirinde dijitalleştirilmiş bir şekilde sözleşmeleri yürütmenin bir yolu olarak düşünebiliriz. Geleneksel dijital anlaşmalarla benzer şekilde, akıllı sözleşme iki veya daha fazla taraf arasında yapılan sözleşmelerdir ve teknik olarak yasal olarak geçerlidir. Ancak, geleneksel ve akıllı sözleşmeler arasında çizilebilecek bazı benzerlikler olsa da, onlar aynı değillerdir. Akıllı sözleşmeler, bizi daha merkezsiz bir dünyaya yaklaştırmaya yardımcı olabilecek bir araç olarak işlev görebilir ve standart anlaşmaları yerine koymak için tasarlanmamışlardır.
Ethereum Akıllı Sözleşmeleri
Aşağıdaki diyagram, Ethereum blok zincirini örnek alarak bir akıllı sözleşme sisteminin nasıl çalıştığını göstermektedir. Her sözleşme benzersiz bir adrese sahiptir. Sözleşmenin şartları kodla yazılır; sözleşme blok zincirine dağıtıldığında, sözleşme kodu değiştirilemez.
Akıllı sözleşme, bir kullanıcının gönderdiği işlemleri işlemek suretiyle blok zinciri düğümleri tarafından yürütülür (örneğin, ETH’ten BTC’ye bir jeton takası yapmak). Blok zinciri düğümleri, işlemleri onaylayan ve doğrulayan cihazlar, bilgisayarlar gibi, aynı zamanda ağdaki diğer düğümlerle iletişim kurma merkezi olarak işlev görürler.
Bu işlemler daha sonra ağdaki her blok zinciri düğümü tarafından doğrulanır. Tüm düğümler tarafından doğrulandığında, sözleşmenin durumu buna göre güncellenir. İşlemler kod aracılığıyla otomatik olarak ve kendiliğinden gerçekleştirilir ve her şey plana uygun şekilde ilerlerse, sözleşmenin yürütülmesi için üçüncü bir tarafa ihtiyaç kalmaz.
Alınan işleme bağlı olarak, sözleşme, kendi özel depolamasına yazma veya okuma, hesap bakiyesine para yatırma, kullanıcılardan veya diğer sözleşmelerden mesaj veya para gönderme veya almayı veya hatta yeni sözleşmeler oluşturma gibi çeşitli işlevleri yerine getirebilir.
Blokzincir Akıllı Şözleşme Yapısı
Bir akıllı sözleşme, bir blok zincirinde bir işlem isteği aldığında otomatik olarak yürütülebilen veri ve işlevlerden oluşan bir programdır. İşte Ethereum blok zincirinde akıllı bir sözleşmeyi oluşturan unsurların bir özeti.
Veri
Herhangi bir sözleşme verisi, depolama veya belleğe atanmalıdır. Veri, jeton sayısı, işlevlerin çıktıları gibi bir dizi farklı bilgi içerebilir. Akıllı bir sözleşmede depolamayı değiştirmek maliyetlidir, bu nedenle bir geliştirici ilgili verinin nerede bulunması gerektiğini düşünmelidir.
İşlevler
İşlevler, gelen işlemlere yanıt olarak bilgi alıp veya ayarlayan eylemleri tanımlar. En basit ifadeyle, işlevler gelen işlemlere yanıt olarak bilgi alabilir veya ayarlayabilir. İki farklı türde işlev çağrısı vardır: iç işlevler ve dış işlevler. İç işlevler ve durum değişkenleri yalnızca içeriden (yani mevcut sözleşme veya ondan türetilen sözleşmeler) erişilebilir. Dış işlevler sözleşme arayüzünün bir parçasıdır, bu da başka sözleşmelerden ve işlemler aracılığıyla çağrılabileceği anlamına gelir.
Etkinlikler
Etkinlikler, blok zinciri dışındaki hizmetleri, örneğin merkezi olmayan uygulamaları (dapps) sözleşmenin mevcut durumu veya meydana gelen bir etkinlik hakkında kullanıcıları bilgilendirmek için kullanır. Etkinlikler, işlevler gibi argümanları kabul eder ve depolar, ancak etkinlik verileri işlemin günlüğüne kaydedilir ve akıllı sözleşme tarafından erişilemez.
Etkinlikler, ’emit’ anahtar kelimesi aracılığıyla çağrılabilir veya dağıtılabilir. Her ne kadar etkinlikler ve günlükler teknik olarak akıllı sözleşmelerin bir parçası olsa da, akıllı sözleşmeler etkinlik verilerini okuyamaz.
Akıllı Sözleşmelerin Avantajları ve Dezavantajları
Temelleri ele aldığımıza göre, akıllı sözleşmelerin avantajları ve sınırlamalarına bakalım.
Avantajlar
- Otomasyon: Akıllı sözleşmeler otomatik olarak çalışır.
- Şeffaflık: Akıllı sözleşmelerdeki işlemler, blok zincirinde gerçekleştiği sürece kamuya açıktır.
- Güvenlik: Blok zincirinde saklanan işlem kayıtları şifrelenmiş ve değiştirilemez.
- Doğruluk: Sözleşmeyle ilgili tüm bilgiler, ‘eğer-şu durumda’ ifadelerini kullanarak koşullu bir biçimde ifade edilir ve iş mantığı makineler tarafından yürütülür, bu da manuel çalışmadan kaynaklanabilecek hataları önleyebilir.
- Hız ve verimlilik: Akıllı sözleşme, hızlı yürütme hızına ve aracıların olmamasına sahip bir internet üzerinde çalışır.
- Daha düşük maliyet: Akıllı sözleşmenin yürütülmesi, geleneksel sözleşmeleri manuel olarak yürütmenin maliyetinden daha düşük olabilir ve zaman gecikmeleri ve ilişkili ücretlerin önlenmesini içerir (ancak bu henüz göreceli olarak test edilmemiştir).
Dezavantajlar
- Zayıf düzenleme: Akıllı sözleşmelerle ilgili net düzenlemeler yoktur.
- Değiştirilemez: Dağıtıldıktan sonra, orijinal akıllı sözleşmeler niyet edildiği gibi çalışmasa bile değiştirilemezler.
- Potansiyel güvenlik açığı: Akıllı sözleşme, kodun hatalarından, güvenlik açıklarından veya gözden kaçan hatalardan dolayı bir hacklenme veya saldırı riskine yol açabilir.
Akıllı Sözleşmelerin Uygulama Alanları
Akıllı sözleşmeler, günümüzde blok zinciri uygulamalarının temel yapı taşları haline gelmiştir ve aşağıda bu uygulamaların bazı örnekleri verilmiştir.
Merkezi Olmayan Finans (DeFi)
Kripto sektörü birçok yönden akıllı sözleşmelere bağlıdır. İyi bir örnek, 2020’den itibaren görülen akıllı sözleme uygulamalarındaki patlama ile merkezi olmayan finans (DeFi) alanıdır. DeFi, geleneksel finansal hizmetleri – ödünç verme, borç alma, değişim, türevler, sigorta vb. – uygulamak için akıllı sözleşme kullanır, böylece aracısız, güven oluşturmayan ve maliyet etkin bir ekonominin avantajlarından yararlanır.
Finans sektöründe akıllı sözleşmelerin kullanım alanları sadece DeFi ile sınırlı değildir. Ticaret, yerleşim vb. gibi diğer senaryolarda da akıllı sözleşmelerin parlak kullanım alanları vardır.
Dijital Kimlik
Akıllı sözleşme, Web3’teki önemli bir dijital kavram olan öz yönetimli kimliği (SSI) mümkün kılar. SSI, kullanıcıların web siteleri ve çevrimiçi uygulamalarla kimliklerini kanıtlamak için kullandıkları bilgileri kontrol etmelerine olanak tanır. SSI, kullanıcıların hassas verilerini doğrulama işlemlerini yürütmek için diğer tarafın bu verilere sahip olmasına gerek duymadığı bir interneti kolaylaştırmak için akıllı sözleşmeleri kullanır. Bu, sürtünmesiz “müşteriyi tanı” (KYC) prosedürlerini kolaylaştırarak süreçleri daha da basitleştirir.
Tedarik Zinciri
Akıllı sözleşmeler, tedarik zinciri görünürlüğünü artırmaya yardımcı olabilir – markalar, perakendeciler, lojistik ve karşı taraflar arasında malların izlenmesini sağlar.
Sigorta Talepleri
Akıllı sözleşmelerin sıkça alıntı yapılan bir diğer potansiyel kullanım alanı sigorta alanında olabilir. Bu alanda akıllı sözleşmeler, müşteriler için iddiaların doğrulanmasını ve yönetimini kolaylaştırabilir ve verimli yeniden sigorta sistemleri sağlayabilir.
Gayrimenkul
Akıllı sözleşmeler, güven ve şeffaflık gerektiren güvenilir işlemleri hızlandırarak, mülk sahipliği değişim sürecini hızlandırabilir, kiralama ve kira sözleşmelerinin kolaylaştırılması ve güvenli kişiden kişiye işlemleri sağlama gibi alanlarda iyi kullanım alanlarına sahip olabilir.
Sonuç – Akıllı Sözleşme Web3 için Gerekli midir?
Akıllı sözleşmeler oldukça ince ayrıntılı olabilir, ancak öğrenmeye değer bir yeniliklerdir. Ancak akıllı sözleşmelerle etkileşimde bulunurken, işlemleri tamamlamak için ilgili kullanıcı arayüzlerini kullanmaya özen gösterin, elinizde akıllı sözleşme ile doğrudan etkileşime geçecek teknik bilgi yoksa. Aksi takdirde, doğru bilgi olmadan, mümkün bir hata, fonları doğrudan sözleşme adresine göndermek olabilir, bu da sözleşmenin işlevlerini tetiklemez ve fonlar kaybolabilir – sonsuza dek!
