(CBDC) Nedir? • Merkez Bankası Dijital Para Birimleri
Merkez bankası dijital para birimleri veya CBDC’ler tam olarak adından da anlaşılacağı gibi: bir devletin itibari (fiat) para biriminin dijital versiyonlarıdır. Ancak bunun, banka kartlarıyla nakitsiz işlemler yapmak için kullanılan dijital bir banka hesabında bulunan paradan farkı nedir? Hükümetler neden CBDC’lere sahip olmak istiyor? Ve hangi ülkeler Merkez Bankası Dijital Para Birimi projelerini başlattı? Bütün bu soruların yanıtı makalemizde.
CBDC Nedir?
CBDC’ler, bir devletin itibari para biriminin dijital versiyonlarıdır.
Belirli bir itibari para birimiyle 1:1 oranında sabitlenen stabil coinlere (stablecoin olarak da bilinirler) benzerler. Ancak Tether (USDT) gibi stabil paralar, merkez bankası tarafından verilen nakit veya nakit eşdeğerlerini elinde tutan özel kuruluşlar tarafından yönetilir. Bu varlıkları, sabit paralarının fiat para birimlerinin tam değerini yansıtabilmesi için tutuyorlar.
Uluslararası Para Fonu (IMF), CBDC’leri aşağıdakileri standartları karşılayan yeni bir para biçimi olarak görmektedir:
- Dijital formda,
- Bir ülkenin merkez bankası tarafından verilen,
- Yasal olarak hizmet etmesi amaçlanan.
Merkez bankaları kelimenin tam anlamıyla ABD doları, Türk lirası veya İngiliz sterlini basar, bu nedenle cüzdanınızdaki fiziksel banknotlar “dijital form” kriterini karşılamaz.
Ve bankanız aracılığıyla dijital olarak hareket ettirdiğiniz para, aslında ticari bankaların varlıkları tarafından desteklenen bir dizi elektronik mevduattır.
Dünyanın en büyük kripto para birimi olan Bitcoin, yukarıdaki kriterlerden ikisini karşılar: dijitaldir ve şimdi El Salvador’da yasal olarak hizmet vermektedir. Ancak Bitcoin’in CBDC’deki “CB yani Merkez Bankası” ifadesi ile hiçbir ilgisi yoktur.
CBDC Nasıl Çalışır?
Merkez bankası dijital para birimleri geliştiren devletler, CBDC’ler için temel teknoloji olarak Blockchain Teknolojisi öne sürüyorlar, ancak merkez bankası nihayetinde defterler üzerinde otoriteyi elinde tutuyor. Buna karşılık, kripto para birimleri merkezi bir otoriteye bağlı olmayıp merkezi değildir.
CBDC’lerin bölgelerde pratik olarak kullanılmasının birçok farklı yolu vardır. Ancak erken projeler devam edecekse, bu dijital varlıklar Apple Pay veya Google Cüzdan‘a benzer mobil cüzdanlarda çalışma eğilimindedir.
Hükümetler Neden Bir CBDC İstiyor?
Uluslararası Ödemeler Bankası, yıllık raporunda (Haziran 2021) CBDC’lerin son zamanlardaki yükselişinin üç nedenini belirtiyor:
- Bitcoin ve diğer kripto para birimlerine olan ilgi,
- Stabilcoin’ler hakkındaki tartışmalar ve
- Big Tech’in finansa girişi.
Facebook destekli stablecoin Diem gibi finans alanındaki büyük teknoloji firmalarına ilişkin endişeler Avrupa Merkez Bankası (ECB) tarafından da tekrarlanıyor. Haziran 2021 raporunda ECB, CBDC’leri uygulamaya koymaktan çekinen hükümetlerin finansal sistemlerine yönelik tehditlerle ve “gelecekte potansiyel olarak yapay para birimleri sunan yabancı teknoloji devlerinden” parasal özerklikle karşılaşabileceğini söyledi.
Ama başka birçok sebep var.
Faculty of Actuaries tarafından Mart 2019 araştırmasının gösterdiği gibi, kriz zamanlarında para ödemelerini hızlandırmaya da yardımcı olabilir.
Çin merkez bankası başkan yardımcısı Fan Yifei, Nisan 2020’de, bir CBDC’nin, yasadışı para kullanımını azaltacağını dile getirdi.
MasterCard, fiziksel nakit yönetimi maliyetinin bir ülkenin GSYİH’sının %1,5’i kadar olduğunu tahmin ediyor . Böylece ülkeler, tamamen olmasa da daha fazla dijitale geçerek çok fazla tasarruf sağlayabilir.
Hangi Ülkeler CBDC Üzerinde Çalışıyor?
Ağustos 2021 itibariyle Avrupa Birliği gibi para otoriteleri de dahil olmak üzere 81 ülke şu ya da bu şekilde CBDC projesi yürütüyor. Küresel GSYİH’nın %90’ını temsil ediyorlar.
Türkiye de strateji belgesinde açıkça ifade ettiği üzere blok zinciri tabanlı Merkez Bankası Dijital Para Birimi geliştiren ülkelerden biridir.
Çoğunluğu -32 ülke- “araştırma” aşamasındadır. Hükümetler ayrıca CBDC’lerin güvenlik etkilerini incelemek için araştırma komiteleri oluşturuyorlar.
