Merkeziyetsiz Finans, DeFi Nedir?
Merkezi Olmayan Finans (DeFi), kripto alanında devrim yarattı. “DeFi nedir?” sektöre yeni giren birçok kişinin cevaplamak istediği bir sorudur. Ancak, tanımlar kime sorduğunuza bağlı olarak değişir. Korkmayın! “DeFi Nedir? – Merkeziyetsiz Finan Nedir?” adlı makalemizde, merkezi olmayan finansın temel kavramlarını en ince ayrıntılarına kadar inceleyeceğiz ve sektörde kullanılan bazı yaygın terimleri açıklayacağız.
DeFi Nedir? – DeFi’nin Basit Bir Açıklaması
Peki, DeFi nedir? Merkezi Olmayan Finans veya “açık finans”, açık kaynak teknolojileri ve finansal ürünlerden oluşan bir ekosistemi tanımlamak için kullanılan bir terimdir. DeFi, aracılara ihtiyaç duymadan geleneksel finansal sistemin dışında çalışır. Buna göre internet bağlantısı olan herkes katılabilir.
Temel düzeyde, Bitcoin DeFi olarak kabul edilebilir. Ne de olsa, büyük turuncu madeni para, eski finansal sistemin dışında iyi çalışıyor. Bununla birlikte, terim daha spesifik olarak, geleneksel finansal sistemin çeşitli yönlerini güvenilmez bir şekilde kopyalayan bir dizi protokol ve teknolojiye atıfta bulunur. Akıllı sözleşmeleri kullanan bu protokoller, borç alanlar, borç verenler, alıcılar ve satıcılar arasındaki şartları ve anlaşmaları otomatikleştirir.
Ayrıca DeFi, finansal bir “lego” olarak da düşünülebilir. Bunun nedeni, çeşitli DeFi uygulamalarının ve protokollerinin birbirine bağlanabilmesi ve gelişmiş finansal araçlar oluşturmak için birlikte kullanılabilmesidir. Örneğin, fazla teminatlı bir DAI kredisi almak için Compound Finance ile bir likidite havuzunda bir miktar ETH kilitleyebilirsiniz. Ardından, daha fazla faiz kazanmak için ödünç aldığınız DAI’yi Synthetix veya Aave gibi başka bir protokolde stake edebilirsiniz. Ek olarak, bu, kullanıcıların birden fazla token ödülü kazanırken birden fazla gelir akışından yararlanmalarını sağlar.
Ayrıca DeFi kullanıcıları “Yield Farming” olarak bilinen bir sürece katılabilirler. Yield farming, kullanıcıların kilitli varlıklarda en iyi yıllık faiz getirisi (APY) elde etmek için birden fazla protokol arasında geçiş yapmasına olanak tanır. Bununla birlikte, ne yaptığınızı bilmiyorsanız, yield farming’in inanılmaz derecede riskli olabileceğini belirtmekte fayda var.
DeFi’nin Tanımı
Coinbase’e göre, Merkezi Olmayan Finans (DeFi), “kamu blok zincirlerinde eşler arası finansal hizmetler” ekosistemini ifade eden bir çatı terimdir. Zenginlik, statü veya coğrafyadan bağımsız olarak herkesin minimum maliyetle borç vermesine, ödünç almasına, ticaret yapmasına ve faiz kazanmasına olanak tanır. Ayrıca bu, aracılar veya merkezi sistemler olmadan da gerçekleştirilebilir.
DeFi Anlamı
Merkezi olmayan finans, birçok insan için çok şey ifade ediyor. Örneğin, zorlu ekonomileri, hiperenflasyonu ve yasaklayıcı finansal kurumları olan ülkelerde finansal araçlara erişim sağlamak zor olabilir. Dünyanın finansal katılımı olmayan bazı bölgelerinde DeFi, hayatta kalma ve servetin korunması için bir araç görevi görür.
Bununla birlikte, DeFi, “Yield Farming” olarak bilinen, son derece yüksek riskli, aşırı kaldıraçlı bir ticaret ve yatırım türü için de ün kazandı. Compound ve MakerDAO gibi merkezi olmayan borçlanma ve borç verme protokolleri, token sahiplerinin varlıklarını çalıştırmalarını sağlar. Kullanıcılar, aşırı teminatlandırılmış bir kredi almak için kripto fonlarını kilitleyebilir veya faiz kazanmak için diğer kullanıcılara borç verebilir. Ayrıca, bu protokollerin çoğu, daha fazla kazanç ekleyebilecek yerel bir token sunar.
DeFi Coinleri
DeFi coinleri, merkezi olmayan finans protokollerinin kullanıcılarını teşvik etmede önemli bir rol oynar. Birçok borç alma ve borç verme platformu, platformla etkileşim için bir ödül olarak yerel bir token sunar. Ayrıca, bu tokenlerden bazıları sahiplerine yönetim hakları verir. Buna göre, bu token sahipleri, platformda değişiklik yapma tekliflerine oy verebilir.
Birçok farklı DeFi coini var. Bu platformların çoğunun sunduğu yüksek verime rağmen, Merkeziyetsiz finans tokenleri inanılmaz derecede değişken olabilir. Popüler tokenler arasında Uniswap (UNI), Compound (COMP), PancakeSwap (CAKE), SushiSwap (SUSHI) ve bir Türk projesi olan Avalanche (AVAX) bulunur. Bu tokenler, yerel DeFi tokenleridir. Bununla birlikte, diğer birkaç token, DeFi tokenleri kategorisine girer. Örneğin, Chainlink (LINK), merkezi olmayan finansa özel bir token değildir. Bununla birlikte, önemli sayıda DeFi projesi Chainlink ekosistemine dayandığından, LINK coin yaygın olarak bir DeFi tokeni olarak kabul edilir.
Merkeziyetsiz Finansa Genel Bir Bakış
Artık “DeFi Nedir?” Sorusuna cevap vermiş olduk. Merkeziyetsiz Finans ekosistemine ve muazzam popülerlik kazanan bazı çığır açan teknolojilere daha yakından bakmanın zamanı geldi. Bu teknolojilerin çoğu, ekosistemin önemli bir parçası haline geldi ve birden fazla blok zincirinde çoğaltıldı. Aşağıda, merkezi olmayan finansın en popüler unsurlarından bazılarını inceleyeceğiz.
Merkeziyetsiz Borsalar (DEX)
Coinbase veya Binance gibi merkezi bir borsa (CEX), saklama hizmetleri sunar, yani kripto varlıklarınızı sizin için tutarlar. Merkezi olmayan borsa (DEX), kullanıcıların akıllı sözleşmelerle etkileşim kurarak eşler arası işlemler yapabileceği vesayetsiz bir borsa türüdür. Genel olarak konuşursak, çoğu DEX, kaydolmak için bir fotoğraflı kimlik gerektirmez.
DEX’in birçok farklı türü vardır. Ancak, en popüler olanı otomatik piyasa yapıcı (AMM) modelini kullanır. Uniswap veya PanancakSwap gibi AMM’ler yani otomatik piyasa yapıcılar, merkezi sipariş defterleri olmadan çalışır. Bunun yerine, alıcılar ve satıcılar akıllı sözleşmeler kullanılarak algoritmik olarak eşleştirilir ve ticaret herhangi bir üçüncü parti şirket gerek olmadan gerçekleşir.
Likidite Havuzları (Liquidity Pools)
Otomatik Piyasa Yapıcılar, merkezi olmayan token takasları için likidite sağlanmasına dayanır. Likidite sağlayıcıları, token takasları için varlık sağlamak üzere tokenleriakıllı bir sözleşmeye yatırabilir. Bunu yapmak, kullanıcıların ticaret ücretleri şeklinde pasif bir gelir elde etmelerini sağlar. Çoğu likidite havuzu, eşit miktarda iki varlıktan oluşan mevduat gerektirir. Örneğin, bir kullanıcı 4.000 DAI veya USDC ile 4.000 $ değerinde bir ETH yatırabilir. Buna göre, DEX kullanıcıları bu likiditeyi kullanarak token takasları gerçekleştirebilir.
Likidite havuzlarına likidite sağlamak karlı bir girişim olsa da risksiz değildir. Bu tür DeFi protokollerine likidite sağlarken, farklı bir ETH/DAI veya USDC oranı elde edebileceğinizi belirtmekte fayda var. Buna kalıcı kayıp denir. Kalıcı kayıp, yatırılan varlıkların fiyatı değiştiğinde meydana gelir.
Ek olarak, likidite sağlayıcıları, liquidity pool (LP) tokenlerini kullanarak daha fazla fayda sağlayabilir. LP tokenleri, belirli bir likidite havuzunun payını temsil eder. Örneğin, bir likidite havuzuna eşit değerde ETH ve USDC yatırırsanız, ETH-USDC LP tokenleri alabilirsiniz. Bu LP tokenleri daha sonra ikincil havuzlarda ek değer üretebilir.
Yield Farming
Yield farming veya likidite madenciliği, token kullanıcılarının kriptoyu ödünç verebileceği ve karşılığında faiz alabileceği bir tür kripto yatırım stratejisidir. Kullanıcılar birden fazla protokol arasında geçiş yaparak varlıkları için en yüksek getiriyi elde edebilirler. Ayrıca, bazı yield farming protokolleri, borçlanma faizinin üzerine belirli bir token sunar. Bu tokenlerin çoğu, platformun benimsenmesinin ardından muazzam fiyat hareketi gördü. Buna göre, platformun kullanıcıları borç almak ve borç vermek için ek bir teşvike sahiptir.
Verim çiftçiliğinin değişken doğası nedeniyle, yüksek riskli bir çaba olabilir. Kalıcı kayıplar ve aşırı fiyat dalgalanmaları, dikkatli olmazlarsa yatırımcıları zarara sokabilir. Bununla birlikte, trendleri ve fiyat hareketlerini yakından takip edenler, eğrinin bir adım önünde olmaktan ve kazançlarını maksimize etmekten fayda sağlayacaktır.
Token Wrapping (Token Sarma)
Token wrapping hizmetleri ve protokolleri, varlıkların birden fazla blok zincirinde çalışmasını sağlar. Örneğin Wrapped Bitcoin (WBTC), Bitcoin’i (BTC) alır ve Ethereum ERC-20 token standardını kullanarak Ethereum blok zincirinde çalışabilmesi için “sarar”.
Blok zincirleri arasındaki boşluğu bu şekilde kapatmanın birçok faydası vardır. İlk olarak, BTC sahiplerinin BTC’lerini satmadan Ethereum’daki DeFi ekosisteminden yararlanmalarını sağlar. İkincisi, Bitcoin’den Ethereum tabanlı protokollere muazzam likiditenin bir kısmını çeker.
Zincir Üstü DeFi
DeFi protokollerinin ilk dalgası öncelikle Ethereum üzerine inşa edildi. Bir numaralı akıllı sözleşme özellikli blok zinciri ve sektördeki en büyük ikinci blok zinciri olan Ethereum, merkeziyetsiz finanstaki geliştirme ve yeniliğin çoğunun önünü açmıştır. Bununla birlikte, diğer birkaç akıllı sözleşme etkin blok zinciri, Ethereum’a karşı rekabet etmek için öne çıktı.
Buna göre, Ethereum’un dışında bir dizi merkezi olmayan uygulama (dApps) mevcuttur. Binance Smart Chain (BSC), Polygon, Solana ve Avalanche, sayıları giderek artan DeFi merkezli blok zinciri ağları arasındadır. Ayrıca, birçok merkezi olmayan uygulama (dApps), daha geniş bir kullanıcı tabanına hitap etmek ve birden fazla borsadan daha fazla likidite çekmek için zincirler arası uyumluluk arar. Zincirler arası uyumluluk, tüccarlara daha geniş bir varlık yelpazesine erişim sağlamakla kalmaz, aynı zamanda tüccarların yüksek ağ tıkanıklığı zamanlarında yüksek gaz ücretlerinden kaçınmasına yardımcı olur. Ayrıca, SushiSwap ve QuickSwap gibi borsalar, DeFi yatırımcılarının tek bir uygun konumdan birden fazla ağdaki bir dizi tokene erişmesini sağlar.
Merkeziyetsiz Finans Riskleri
DeFi’nin çeşitli avantajlarına rağmen, doğası gereği risklidir. Merkezi saklama hizmetleri kullanıcı fonlarının kontrolünü elllerinde bulundururken, DeFi kullanıcıları blok zincirindeki varlıklarının tam sahipliğini alır. Bu birçok kişiye çekici gelse de, bazıları için zor olabilir. Sınırlı teknik bilgi ve anlayış, kullanıcıları yasal düzenlemeye tabi bir saklama şirketinin güvenlik ağı olmadan fonlarını kaybetme riskine sokabilir. Bu nedenle, kişisel velayet sizin için doğru seçenek olup olmadığını düşünün.
Ayrıca, alan büyük ölçüde düzensiz olduğundan, orada her türlü dolandırıcılık bulunabilir. Ek olarak, akıllı sözleşme tabanlı uygulamalarla etkileşim kurmanın teknik riski, fon kaybına neden olabilir. Buna göre, bu protokollerle ilk kez etkileşim kurarken, kayıpları önlemek için çok dikkatli olmanızı öneririz. Daima kendi araştırmanızı yapın (DYOR) ve yalnızca kaybetmeyi göze alabileceğiniz kadar yatırım yapın.
DeFi Avantajları Nelerdir?
Geleneksel finans, bankalar gibi kurumların aracılar olarak çalışmasına ve mahkemelerin de hakemlik etmesine dayanır. Dünyada yaşanan 2008 dünya ekonomik krizi sonrası birçok kişi banka ve devlet merkez bankalarına karşı bir güvensizlik duymuştur. Sadece bir merkezin tüm finans ağında kurduğu hakimiyet, para politikalarına ve her an bankaların ve hatta devletlerin dahi zarar edebileceği bir sistem çok eleştirilmişti.
DeFi uygulamaları herhangi bir aracıya ya da hakeme ihtiyaç duymaz. Olası her türlü anlaşmazlığın nasıl çözüleceğini kod belirler ve kullanıcılar fonlarının kontrolünü her zaman kendi ellerinde tutar. Bu da, böylesi hizmetlerin sunulmasına ve kullanılmasına yönelik masrafları ve süreyi kısaltır ve daha az sıkıntının yaşanacağı bir finansal sistemi mümkün kılar.
- Büyük verinin (Big Data) altından daha değerli olduğu bir zamanda, merkezi olmayan ekosistemle etkileşime girme ve gerçek anonimlik ve şeffaflığı deneyimleme fırsatı yaratır.
- Paraya dayalı bankacılık sistemlerinin herkesçe kullanılmasını sağlar.
- Akıllı kontratlar sayesinde kullanıcılar arası borç alma ve borç verme işlemlerinin yapılabilmesi sağlar.
- Bir diğer önemli avantajı da başka yoldan herhangi bir finansal hizmete ulaşamayan kişiler için erişim kolaylığı sunmasıdır.
DeFi Dezavantajları Nelerdir?
- Yüksek Kullanıcı Hatası Riski: Merkeziyetsiz finans uygulamaları sorumlulukları aracılardan kullanıcılara transfer eden bir çalışma prensibine sahiptir. Bu da yeni başlayan bir çok kullanıcı için negatif bir özellik olabilir. Ürünler değiştirilemez blokzincirler üzerine yapılandırıldığı için kullanıcı hatası riskini en aza indiren ürünlerin tasarlanması özellikle zorlayıcıdır.
- Zayıf Ağ Performansı: Blockchainler yapıları gereği merkezi birimlerden daha yavaştır, bu da üzerlerine inşa edilmiş uygulamalara yansır. DeFi ekosistemlerinin geliştiricileri bu kısmi sınırlamaları dikkate alarak ürünlerini buna uygun şekilde optimize etmelidir.
- Dağınık Ekosistem: Kullanıcının ihtiyacına yönelik uygulamayı bulması zorlayıcı olabilir ve kullanıcıların en iyi seçimleri yapabilme becerisine sahip olması gerekir. Zorluk yalnızca blokzinciri ve uygulamayı yaratmak değil aynı zamanda bu blokzinciri ve uygulamanın daha geniş çaplı DeFi ekosistemine nasıl uyum sağlayacağını bularak optimize etmektir.
Merkeziyetsiz Finans, DeFi Nedir? – Özet
Merkezi olmayan finans, finansı demokratikleştiriyor. DeFi ile bir Wall Street bankacısı, Afrika’daki bir çiftçiyle aynı finansal araçlara erişebilir. Ayrıca merkeziyetsiz finans, sermaye kontrolünün yaygın olduğu ülkelerde finansal özgürlüğü teşvik eder. Pek çok ülkenin birçok bölümünün temel finansal araçlara erişimi yok denecek kadar azdır. Bu, yetersiz evrak, altyapı, bilgi veya kullanılabilirliğe bağlı olabilir. Ancak, DeFi kapsayıcıdır ve herkese açıktır. İster sadece enflasyonu yenmeye çalışıyor olun, ister atıl varlıklarınızı işe koymak istiyorsanız, geleneksel finansal sistemin dışında, aracılardan bağımsız olarak bunu yapmak için hiç bu kadar çok seçenek olmamıştı. Ayrıca birçok işletme ve finans kurumu DeFi araçlarını ve hizmetlerini benimsiyor. Buna göre merkeziyetsiz finans, blok zinciri ve kriptonun toplu olarak benimsenmesinin temel bileşenlerinden biridir.
