Merkeziyetsiz borsa (DEX), herhangi bir kuruluşa bağlı merkezi borsaların doğalarında olan sorunları çözmeyi ilke edinmişlerdir. Merkeziyetsiz borsalar, doğrudan blockchain üzerinde kripto para yatırımcılarının herhangi bir merkeze bağlı kalmadan fon transferi, fon depolama gibi işlemleri gerçekleştirmelerine olanak sağlayan Pear to Pear (P2P) yani eşler arası piyasalar oluştururlar.
İçindekiler
Merkezi Borsalar (DEX) Nasıl Çalışır?
Normal şartlar altında merkezi bir kripto para borsasına itibari para veya kripto para yatırdığınızda fonlarınızın kontrolüne, fonlarınızı yatırdığınız kripto para borsası da ortak olur. Daha açıklayıcı olursak; Private Key olarak da bilinen özel anahtarınıza kullandığınız kripto para borsası da erişebildiği için fonlarınızın kontrolü borsada da olur. Yatırımcı olarak merkezi kripto para borsaları üzerinde alım satım işlemleri gerçekleştirdiğinizde işlemleriniz blockchain üzerinde gerçekleşmez. Bunun yerine kullandığınız borsa kendi bünyesinde bulundurduğu bakiyesi üzerinden size fon dağıtır.
Daha açıklayıcı bir örnek olması adına bankalar üzerinden farklı bir örnek verelim. İnternet bankacılığı üzerinden size bir miktar para gönderildiğini varsayın. Bu para size canlı bir şekilde ulaşmadı fakat ekranda o paranın varlığına dair veriler var. Merkezi borsalar da bankalar gibi kullanıcılara kendi bakiyelerinden fonlar dağıtır.
Merkezi borsaları kulalnan yatırımcılar kullandıkları borsalara güvenmek zorundadır. Her yatırımcının aklına takılan sorulardan arasında “ya borsa sahibi tüm paraları çekip kaçarsa?” ve “ya bir hacker saldırısına karşı savunmasız kalırsa ve para kötü niyetli kişiler tarafından kaçırılırsa?” gösterebiliriz. Bu yüzdende borsa seçimi yaparken köklü bir geçmişe ve veri ihlallerine karşı koruma önlemlerine sahip itibarlı bir borsayı tercih etmelisiniz.
Merkeziyetsiz Borsalar (DEX) Nasıl Çalışır?
Decentralize Exchange yani DEX’ler merkezi borsalardan farklı olarak tüm işlemleri blockchain sistemi üzerinden akıllı kontratlar sayesinde gerçekleştirmektedir. Buna karşılık yatırımcı hiçbir süreçte kripto paralarını ve diğer fon varlıklarını herhangi bir merkeze emanet etmek zorunda kalmaz.
Metamask kripto para cüzdanında olduğu gibi en popüler merkeziyetsiz borsalar Ethereum blockchain ya da Binance Smart Chain gibi tek bir blockchain üzerindedeki varlıkların çevresinde döner.
Merkezi ve Merkeziyetsiz Borsa Arasındaki Farklar
Borsalarda genellikle hükümet veya denetleyicilere ibraz için ve düzenlemeye yönelik nedenlerden ötürü, yatırımcıların kimlik belgelerini ve ikametgah ispatlarını göndermesi gerekir. Bu belgeler borsa sahibi şirket tarafından depolanır. Merkeziyetsiz borsalarda ise durum tam tersidir.
Merkezi borsaların çoğu kâr amacı güden kuruluşlar veya şirketler tarafından kurulup yönetilirler. Bu tür kripto para borsalarında gerçekleştirilen faaliyetlerin tümü borsa sahibi şirket tarafından yürütülür. Ve hizmet gelişimi, kullanıcı memnuniyeti gibi konularda önemli kararları kendileri alır. Merkezi borsalar işlem kayıtlarını, kullanıcı kimlik bilgilerini ve diğer kullanıcı verilerini bulundurmakla yükümlüler. Bunun nedeni hükümete veya hehangi bir denetleme kurumuna (SEC) ibraz içindir. Tether (USDT) ve Ripple (XRP) davalarında olduğu gibi.
Merkeziyetsiz Borsalarda (DEX) hizmet gelişimi, kullanıcı memnuniyeti gibi konularda önemli kararlar topluluk tarafından konsensüs mekanizması ile alınır. DEX’te blok zinciri sayesinde katılımcılar arası doğrudan etkileşim olanaklı hale gelir. Merkeziyetsiz borsalar, kullanıcı fonlarını veya kullanıcının kişisel verilerini serverlerinde depolamaz. Bu tür verilerin depolaması ve işlenmesi için dağıtık defter teknolojisi kullanılıyor. Toparlamak gerekirse merkeziyetsiz borsaların amacı alış-satış işlemi gerçekleştirmek isteyen kullanıcıları eşleşme bulmak için bir araya getirmektir.
Merkziyetsiz Borsaların (DEX) Dezavantajları
Merkeziyetsiz Finans uygulamalarının (DeFi ve DEX) en önemli özelliklerinin çoğu; zincir üstü emir defterleri ve dağıtık mimarilerinden ve tek kontrol merkezi olmamasından kaynaklanıyor.
Güvenlik
Merkeziyetsiz borsa kullanıcı verilerini ve kullanıcı fonlarını depolamaz. Bu sayede herhangi bir müdahalede borsanın tamamen hizmet dışı kalması bile fon kaybına neden olmaz. Blockchain algoritması sayesinde hackerların işini karmaşıklaştırır.
Müdahalelerden Bağımsız
Dağıtık blockchain borsayı, yerel veya uluslararası düzenlemelerden ve müdahalelerden korur. Bu durum merkeziyetsiz finans uygulamalarının genelinde olması gereken bir durumdur, buna DeFi’de dahil.
Kimlik Doğrulamasının Olmaması
Merkezi borsalarda genellikle hükümet veya denetleyicilere ibraz için ve düzenlemeye yönelik nedenlerden ötürü, yatırımcıların kimlik belgelerini ve ikametgah ispatlarını göndermesi gerekir. Bu belgeler borsa sahibi şirketler tarafından depolanır. Merkeziyetsiz borsalarda ise durum tam tersidir. Böyle durumlarda siber saldırılar sonucu hassas kişisel bilgiler açığa çıkma riski olmaz. Merkeziyetsiz borsada kişisel hesaplar yoktur. Hiçbir doğrulama gerekmez. Hatta e-posta adresi belirtilmesine bile gerek yoktur.
Üçüncü Şahıslara Güven Riskinin Olmaması
Merkeziyetsiz kripto para borsalarının en önemli özelliklerinden biri de yatırımcılarının fonlarını kendi bünyelerinde tutmuyor olmasıdır. Bu nedenle 2014 yılında gerçekleşen ve 150.000 Bitcoin çalınan Mt.Gox saldırısına benzer ihlallerde bile yatırımcıların kripto paraları riske girmez.
Manipülasyon Riski
Kara paranın aklanmasını önlemek için kimlik doğrulamasına ek olarak yasa dışı yollardan elde edilen fonların meşru gelir olarak gösterilmesini önlemek amacıyla yasa, düzenleme veya prosedürü ifade eden “AML” gerektiren merkezi borsalara göre daha fazla anonimlik sağlar.
Listelenmemiş Tokenlera Erişim
Yeni çıkmış veya pek popüler olmayan coinler merkezi borsalarda listelenmemiş olsalar bile arz talep olması durumunda merkeziyetsiz borsalarda işlem görebilir.
Merkeziyetsiz Borsaların Dezavantajları
Merkezi borsaların dağıtık blockchain mimarisi ve kullanıcı deneyimi belirli birkaç zorluğa neden olabilmektedir.
Veri ve Fon Kurtarma
Merkeziyetsiz borsalarda doğaları gereği kimlik doğrulama sistemi bulunmadığı için private key yani özel anahtarın kaybedilmesi veya şifrenin unutulması risklerine karşı herhangi bir işlem yapmak mümkün değildir. Böyle bir durumda maalesef özel anahtar ve kripto varlıklar dijital uzayın sonsuzluğunda kaybolur.
Düşük İşlem Hacmi ve Likidite
DEX’ler hâlâ yeni bir ekosistem olduğu için dar bir kitleye hizmet vermektedir. Buna bağlı olarak yatırımcıların işlem yapmak istediği kripto paraya ait arz talep dengesi olmayabilir. Böyle bir durumda işlem yapmak istenen coin bulunsa bile adil bir fiyattan alış satış gerçekleştirilemeyebilir.
Yüksek İşlem Ücretleri
Ağın meşgul olduğu veya tıkandığı dönemlerde işlem ücretleri yüksek olabilir. Fakat bu durum her zaman geçerli değildir.
Müşteri Hizmetlerinin Olmaması
Merkeziyetsiz Finanas uygulamalarında müşteri hizmetleri yoktur. Kirpto para transferleri ve ticareti için merkeziyetsiz borsalar seçen yatırımcılar, kripto paralar tamamen yatırımcısının sorumluluğunda bulunur. Yanlış bir işlem gerçekleştirildiği takdirde geriye dönük işlem yapılamadığı için kripto varlıklar sonsuza kadar kaybolabilir.
Transfer İşlemleri Hızı
İşlemlerin tamamı blockchainler üzerinden gerçekleştirildiği için işlemlerin onaylanması zaman alabilir. İşlem süreleri borsaya bağlı olmayıp tamamen madencilerin onay sürelerine bağlıdır.
En İyi Merkeziyetsiz Borsalar Hangileri
Bu konu hakkında en kapsamlı makaleyi okumanızı tavsiye ederim. Bunun için En iyi merkeziyetsiz borsalar adlı sayfayı inceleyebilirsiniz.
Merkeziyetsiz Borsalar, sağladıkları likidite, işlem hacimleri gibi unsurlar ile iyiden kötüye doğru sıralanabilir. Bu unsurları göz önünde bulundurarak en iyi merkeziyetsiz borsalar başlığı altında coinmarketcap güzel bir sıralama oluşturmuş. Sıralamalar işlem hacmi ve likiditeye göre zaman zaman değişebilir. Bu sıralamayı değerlendirmek için coinmarketcap adresine ziyaret edin.
Bu yazıda Merkeziyetsiz Borsalar’ın ne olduğunu ve merkezi borsalar arasındaki farkları, dezavantajları ile sizlere aktardık.
